Tác giả chọn nhân vật chính xuyên suốt tác phẩm là bà hoàng lừng danh, hiền đức và được suy tôn kính trọng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam - Thái hậu Từ Dụ. Cuộc đời bà gắn liền với cung đình từ năm 13 tuổi cho tới khi tạ thế đại thọ ở tuổi 92, từng trải qua bao nhiêu bão táp phong ba lẫn vinh hiển tột bực đằng đẵng qua nhiều đời từ đầu triều cho tới vị vua thứ 10 là Thành Thái. Tuy nhiên, nội dung của tiểu thuyết không phải hoàn toàn là chuyện cung đấu dù xoay quanh những nhân vật ở nội cung và từ góc nhìn của một hoàng phi. Bởi, dù là một bà hoàng được các đời vua nối tiếp kính trọng thì bà cũng không thể và không bao giờ có thể xoay chuyển được vận hội lịch sử của đất nước ở thời điểm ấy, nên chỉ với những gì được hậu thế ghi chép lại bằng đôi mắt nhân chứng của bà cũng đã là vô cùng quý giá.
Ai cũng biết hoàng cung là nơi hiểm nguy bậc nhất, vinh hoa phú quý đó rồi phút chốc tan tác hư vô. Ngoài chính sử, những câu chuyện thâm cung bí sử luôn có sức cuốn hút. Hàng trăm nhân vật hiện lên trong trường thiên tiểu thuyết này từ bậc đế vương quyền quý tới nô tỳ dân đen, từ người có tên tuổi lẫn người vô danh như cỏ cây... tất cả đều cùng viết nên lịch sử. Tiểu thuyết lịch sử nhờ không phải là chính sử nên có thể khai thác được điều này nhằm làm sáng tỏ, dấy lên tranh biện, qua đó giúp bổ sung phần nào những khoảng trống còn bỏ ngỏ. Nếu người viết ở đề tài này cần kiến thức uyên thâm và sự can đảm quyết liệt khai phá thì người đọc cũng cần mở lòng, bình tĩnh quan sát, đối chiếu và chiêm nghiệm trước khi kết luận bằng chính nhân sinh quan.
Nhà văn Trần Thùy Mai là người Huế gốc, bà đã sớm nổi tiếng và có uy tín trên văn đàn với những tác phẩm văn xuôi và kịch bản phim mang đậm phong vị cố đô. Bộ tiểu thuyết Từ Dụ Thái hậu khẳng định lần nữa sức bền của một cây bút sắc sảo mà tinh tế nhẹ nhàng, đầy trách nhiệm với từng con chữ, từng chi tiết nhỏ. Thành công của tác phẩm ngoài sự đón đọc tích cực của độc giả qua nhiều lần tái bản thì còn được ghi nhận bằng giải nhất cuộc thi tiểu thuyết 5 năm một lần năm 2020 của Hội Nhà văn Việt Nam. Tiểu thuyết lịch sử mà thành công như vậy kể như là đã hoàn thành sứ mệnh khơi gợi lại tình yêu quê hương đất nước cho những thế hệ hậu sinh, vô cùng đáng quý.
Ái Duy
